کد مطلب:3399 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:14

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

خداوند، در مورد بهترين راه روانشناسي كردن انسانها، چه ميفرمايد؟

بيگمان، قرآن كريم، كتاب مختص به علمي خاص، مثل روانشناسي، نيست، بلكه كتاب انسان سازي است كه با روح و روان انسانها ميپرداز; چرا كه اصالت افراد به روح الهي آنان است كه از آن تعبير به خود ميشود. قرآن ميكوشد كه انسان خود را كشف كند و با شناخت آن بتواند احساس شرافت و كرامت و تعالي كند و خويشتن را از تن دادن به پستيها، برتر شمرده و به قداست خويش پي ببرد.(ر.ك: مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، ج 2،(مقدمهاي بر جهانبيني اسلامي ـ انسان در قرآن)، ص 282، انتشارات صدرا / معارف قرآن، استاد محمد تقي مصباح يزدي، ج (3 ـ 1)، ص 447، انتشارات در راه حق.)

قرآن كريم، در راستاي هدايتگري همه انسانها بسوي نور و ايمان و دوري گزيدن آنان از كفر و نفاق، در برخي آيات، به علائم و نشانههاي افراد با ايمان و يا روحيات كفرپيشگان و منافقين، پرداخته است.

الف) بعضي از ويژگيهاي روحي و رواني مؤمنين، در قرآن كريم از اين قرار است:

1. برخوردار از آرامش و اطمينان قلبي خاص: ميفرمايد: الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَغنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلاَبِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَغنُّ الْقُلُوب;(رعد، 28) همان كساني كه ايمان آوردهاند و دلهايشان به ياد خدا آرام ميگيرد. آگاه باش كه با ياد خدا، دلها آرامش مييابد.(نظر كنيد به: (فتح، 4).)

2. خدا محوري: در تمامي امور خويش به دنبال اين مهم ميباشند، ميفرمايد: محمد9 پيامبر خداست; و كساني كه با اويند، بر كافران سختگير ]و[ با يكديگر مهربانند. آنان را در ركوع و سجود ميبيني فصل و خشنودي خدا را خواستارند. (فتح، 29)(نظر كنيد به: (حشر، 8); (مزمل، 20); (مائده، 2) و... .) توكل بر خداوند، محبت او و انجام فرايض و ترك محرمات براي او و... همه در اين مقوله است.

3. عفو و بخشش: ميفرمايد: ]متقين[ همانانند كه در فراخي و تنگي انفاق ميكنند; و خشم خويش را فرو ميبرند; و از مردم در ميگذرند: و خداوند نكوكاران را دوست دارد. (آل عمران، 134)

4. نوع دوستي: آياتي كه در مورد انفاق، ايثار، تواضع در برابر مؤمنان است حكايت از اين روحيه در مؤمنين دارد.(نظر كنيد به: (آل عمران، 133 ـ 134); (حشر، 9); (توبه، 92); (بقره/ 3).)

ب) برخي از ويژگيهاي روحي و رواني كفار و مشركين، از اين قرار است:

1. استكبار در مقابل حق: سركشي كردن در زير بار حق نرفتن و عناد و لجاجت در مقابل حق و همچنين استهزأ رسولان الهي و آيات خداوند، همگي از اين روحيه زشت سرچشمه ميگيرد كه بيشتر در كفار است; خداوند ميفرمايد: امّا كساني كه كافر شدند (به آنها گفته ميشود:)مگر آيات من بر شما خوانده نميشد و شما استكبار كرديد و قوم مجرمي بوديد؟! (جاثيه، 31)(نظر كنيد به: (بقره/ 87); (اعراف، 13و 36 و 40).) و اين روحيه بود كه باعث كفر و مترود شدن شيطان گشت.(نظر كنيد به: (بقره، 34); (ص، 74).)

2. تعصب جاهلي: خداوند ميفرمايد: (به خاطر بياوريد) هنگامي را كه كافران در دلهاي خود خشم و نخوت جاهليت داشتند. (فتح، 26) بخشي از اين تعصب ما در زمينه آيين و مكتب بوده است(نظر كنيد به: (بقره، 113).) و يا تعصب قومي بخشي از آن بوده((شعرأ، 198، 199).)

ج) قسمتي از ويژگيهاي روحي منافقين، در قرآن كريم اين چنين است:

1. متزلزل و مضطرب: از آنجا كه منافق چند چهره دارد و يا به تعبيري شكلي ندارد و همانند آب، شكل ظرفي است كه در قرآن قرار ميگيرد و به شكل محيطي است كه در آن زندگي ميكند، او همواره از روحيهاي مضطرب برخوردار است; قرآن كريم در مورد آنان ميفرمايد: مُّذَبْذَبِينَ بَيْنَ ذَ َلِكَ لاَ َّ إِلَيَ هَـََّؤُلاَ َّءِ وَلاَ َّ إِلَيَ هَـََّؤُلاَ َّءِ ;(نسأ، 143) آنها ]منافقين[ افراد بيهدفي هستند كه نه به سوي اينها و نه سوي آنهايند. (نه در صف مؤمنان قرار دارند، و نه در صف كافران.)

2. منفعتطلبي: حتي ميتوان انگيزه آن تزلزل را در همين امر دانست كه در اين جهت دست به دروغ و زد و بند و جاسوسي و فتنهگري و... ميزنند. قرآن كريم در آيات فراواني پرده از اين روحيه پست آنان برداشته است.(نظر كنيد به: (منافقون، 1); (نسأ، 142); (بقره، 15) و... رجوع كنيد به: مسئوليت و سازندگي، علي صفايي حائري، ص 150، انتشارات هجرت.)

3. بدگماني و ترس از هر حادثهاي: قرآن ميفرمايد: يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِم ;(منافقون، 4) هر فريادي، از هر جا بلند شود، بر ضد خود ميپندارند.

اگر منظور از روانشناسي كردن انسان شناخت روان خويش باشد، قرآن كريم در آيات مختلفي به بيان ويژگيهاي روحي نوع انسان پرداخته است كه برخي از آنها عبارتند از: 1. حرص: ميفرمايد: به يقين انسان حريص و كم طاقت آفريده شده است هنگامي كه بدي به او رسد، بيتابي ميكن #¢ و هنگامي كه خوبي به او رسد، مانع ديگران ميشود (و بخل ميورزد.)(معارج، 19 ـ 21)

2. عجول بودن: خداوند، انسان را موجودي شتابزده معرفي كرده و ميفرمايد: انسان (بر اثر شتابزدگي)، بديها را طلب ميكند، آنگونه كه نيكيها را ميطلبد; و انسان هميشه عجول بوده است. (اسرأ، 11)

البته در آياتي از انسان ستايش شده(نظر كنيد به: (تين، 4); (مؤمنون، 14); (اسرأ، 70).) كه در واقع مجموعه اين آيات، ناظر به استعدادهاي ويژه انسان است و از نظر قرآن كريم هر انساني در درون خود بالقوه داراي اين دو استعداد است ميفرمايد: وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّغهَا # فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَغهَا ;(شمس، 7 ـ 8) و قسم به جان آدمي و آن كس كه آن را (آفريده و) منظم ساخته# سپس فجور و تقوا (شر و خيرش) را به او الهام كرده است.

بهترين راه روانشناسي انسان از اين جهت همين است كه انسان خود را بشناسد و با شناخت شرافت و كرامت خويش خود را تزكيه كند و بر طبق پيروي از عقل و شرع به فلاح و رستگاري نايل گردد.(ر.ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 7، ص 162، انتشارات اسماعيليان / گامي فراسوي روانشناسي اسلامي، دكتر حسن شرقاوي، ترجمه دكتر سيد محمد باقر حجتي، دفتر نظر فرهنگ اسلامي.)